Ki MAWBYNNA

KI MAWBYNNA, KI MAW NIAM BAD KI KOR

 Ki mawbynna kiba ngi iohi kylleng kat shaba ngi leit ngi wan kim dei ki juh kumba ngi tharai.hato ngi la ju kylli ne em ,balei ki ba  ki longshuwa manshuwa kit hung mawbynna?.balei ngi lap treng teng ki ba jrong teng pat kiba lyngkot bha?balei ruh hating hating ngi shem harud lynti,hajan iew, halor lum,bad hating hating sha jrong lum jngai na shnong?lada ngi smat kylli don ki jubab.


KI JINGBATAI DUR   Ki mawbynna ki long ki mawtylli kiba la stah pyllun malu mala da ki shniah .ia ki mawpynieng ne ki mawthung ,la khot ki mawshynrang bad ia ki mawlyngkot kiba don ha syndah ki mawthung ,la khot ki maw khynthei.
              Uwei  u wei u mawshynrang u lah ban don ka jingjrong naduh arpruh haduh khatar pruh bad ka pynkiang pat napdeng ka ship[ruh haduh ka laipruh ;nangta ka jingrben hapeng shitda bad arpruh.
             Ki maw shynrang ki don arjait :ki mawbynna –nam bad ki mawbynna niam .ki mawbynna nam ki kham jrong ban ia ki mawbynna niam .ia  baroh arjait ki ju thung haki lynniong lynnong. Lah ban ithuh ba ki dei ki mawbynna  niam ,lada ki pynieng lai lai tylli ki mawshynrang shi shi jaka .lada ki don palat ia lai tylli kata kadon pynban san,hynniew ne khyndai ,kita ki maw shynrang kin dei ki dei ki mawbynna nam.  Ki lah ban dei ki maw nam ba la thung da ki kur hi ne da ki khunkha khunlong .
         Kito kiba hap ha ka thup mawbynna nam ki dei:
1.    Ki mawbynna
2.    Ki mawlum /mawkait
3.    Ki kor /ki palong.

        KI MAWBYNNA , ki ki long kino kino ki mawnam ba la thung ban pynsah nam ia ka kur ,ne ia ki jingjia ba khyllah ne ba phyla.
        KI MAWLUM ,ki long kikynja mawbynna nam ,ki ioh ia kata ka kyrteng namar ba la thung ia ki halor lum ba kynjang bad pynsah nam ia ka kur kaba don ka jingle niam thep mawbah .ha ka por ba thung ia ki  ,ki trai ki pynshet ja khawnei bad ka mithai .ym don jing leh niam ei ei.
KI MAWKAIT,ruh ki long hi ki mawbynna nam ba la thung da ki ba riewspah ne kiba ioh bakot .la khot kyrteng mawkait ia ki na ka daw jong k ajingphawar kaba ong : ``phi kiba lah ka kait im ka kait ih ,ko mei ba kha ko pa ba kha “.
         KA KOR, ruh kalong ka jingtei nam jong ka kur jongno jong no kaba kwah pynsahnam ialade. Ka kor ka iasyriem bad ka ben .ki tei ia kine ki kor ban ioh shongthait ki nongleit nongwan .kata  ka mutr ki khasi kiba riewspah riewbha ki ju pyrkhat lem ia kiba duk ne ba kham duna kamai. Kiba duk basuk pat ki pyrto nam kylliang ia kita kiba riewbha ba u blei un kyrkhu kyrdoh ia ki kyrhai.
        KI PALONG: ki syiem sohra ki shna kip along shongthait ban pynsah nam pateng la pateng ia ki syiem .ka don ka palong u Borsing bad ka palong jong ka Ber .
Ki maw ki long kum ki sla kot na ka bynta u khasi .kin da lah ban plie shuh shibun ki lynnong ,lada ngi smat ban pule na ki.
Kito kiba hap ha ka thup mawbynna niam ki long:
1.    Mawkjat/mawksing/mawlynti
2.    Mawshyieng /mawumkoi
3.    Mawbah /kopepbah kynroh jynthang
4.    Ki mawklim
KI MAWKJAT ki dei ki mawniam ba ki briew kit hung ha shiteng lynti eiei hapdeng ka iing niam bad ka jaka thep mawbah,ne ka iing iap briew bad kajaka thang .haba ka kur ka thepmawbah ,ki maw kjat kin bun lynnong ,namar ba kawei pa kawei ka kpoh jong kata ka kur kanthung lai lai tylli ki msawshynrang bad kawei kawei ka mawkynthei .kata ka mut lada don arkpoh ,yn don hynnriew tylli ki maw shynrang bad artylli ki maw kynthei ladadon laikpoh, khynndai tylli ki maw shynrang ,bad kumta ter ter.
        La khot mawkjat ia ki , namar ki pyniuh kjat ia ki  snaiap ha ki ha ka por ba ki kiew leit on ia ki shyieng sha mawbah..dei tang haduh ki maw kjat ruh ba ki khunkha khunlong  ki sangeh noh ka phur  ka sianhg ,ka rong ka taw ,bad ki sieh ia ki reng kin gab jong ki :sikniane ki langknia ha ki mawshynrang .ynda dep ka phur ka siang , ki khun kha ki lok ki jor bad ki ieid ki thoin ki leit phai noh sha la iing.
Hynrei lada ka dei ka jingon thang ym don jingphur jingsiang, ki briew baroh ki lah ban leit shaduh jaka thang.
KI MAWKSING pat ki ioh kyrteng pher tang namarba ki briew ki pyndondam ia ka ksing ka dhah ,ia ka bom ka nakra ha ka por ba ki tan maw kjat . ha mylliem ki leh kumta man ka por ba don ka thepmawbah ,hynrei ha kiwei pat ki jaka la ju tem ksing tang haba kwah ki kur jong ki men riew spah .

Nangta ia ki MAWLYNTI  la shna tang ha ba leit on thang ia ki briew  kba la noh bha ka ryta . u Kynpham singh u ong ‘ kiba la hap dur’!la khot mawlynti ruh na ka daw ba ki trai ruh ki don jingthmu ban pynlong mawshongthait ia ki nongleit nongwan hadien habud.ka rukom shna ka kham skhem.ka don sa kawei ka daw balei l shna mawlynti ha ka port hep maw bah ne port hang briew ;teng teng ka iing niam ne ka iing iap briew ka jngai bah naka jaka thep shyieng ne jaka thang ne naka kpepbah jong ka kur .ki buh mawlynti ha man la ka teng.
         KI MAW SHYIENG  ia ki shyieng ala song bha ha ka jain sala thymmai ,ynda ki la sait la niad ia ki ,ki buh khop ha i mawshyieng ba la pynkhreh lypa . iwei i mawshyieng i dei long kyrpang  na ka bynta i we ii briew .ita i mawshyieng i long kum i synduk bala shna bad i jing khang .
       KI MAWUMMKOI  pat ki long ki mawshynrang kiba rit bala pyniieng ha ka jaka ba ki sait ia ia ki shyieng jong kkiba iaptyrut iapsmer ,ne ba iapsaw ne iapsian. Ki mawumkoi ki sakhi ba  kita ki kurki ba iaptyrut kiia khuid ia suba bd la long banthep  lang ia kishyieng jong ki bad ka kur ha u mawbah.
         KI MAWBAH  ki  long ki mawthep shyieng jong ka kur sien lano,haba ka kur ka sngewdonbor.ka jingheh jong u mawbah ka long kat kum ka jingheh jong ka kur .la ker kut baroh sawdong da ki maw bad tap na jrong da u wei u maw lyngkhep ba la stah  pynbiang sbak . ia ki maw bah nym ju don ban nud banleh dusmon ,namar ba ki khasi ki burom bha ia ki nongiap .nalor kata ki tieng artad ia ka snaiap ne iaki suid iap kumba ki ju khot .
       KI KPEPBAH  ki dei ki jaka thang ba la kynroh skhem bha jong kano kano ka kur ,kam pher ki sah jan ner ki sah jngai ,ki ju rah ia ki nong iap sha ka kpep bah .hyrei ki  kur ki bym ju siew bai synniang kur kim ju ioh thang ha ka .ki kpep bah ki pynpaw ia ki jing riewspah ne ka jingryntieh ka kur .
       KI KYNROHG JINGTHANGRUH  ki long ki jing tei nam jong ka kur .
        KI MAWKLIM  ha ka dustur u khasi ki briew kiba la ia poi kha , ki don ka jing iadei shijunom . kam pher wat lada kawei kawei ka liang ka la iap .ka synjat kam pat lait .te lada  ka liang Ba ba dang im ka ioh briew biang , ki kur jong ka liang kiba iap ki ju shim sang bad ki pynlong ia ka jing knia sang.ia  ka bsi lut bai sep jong kata ka jingknia sang hap buria ka liang  kaba klim . ynda ki kur ki kur ki la dep pynsngew ha u /ka nongiap , kit hung lai tylli ki mawklim harud lynti ban sakhi ia baroh ki nong leit nongwan , ba la khuid  ka byrsieh , bad la pyneh biang ia ka rngiew .
         KI MAWKYNTHEI man la ki mawbynna ki don ki maw shynrang ki ju don artad bad ki maw lyngknot ba la khot ki mawkynthei , ki mawiawbei  ne ki maw iawkha . ki maw kynthei ha syndah  ki mawbynna nam  ki kham heh ban ia ki maw kynthei haskhmat ki maw bynna niam .ia  kito kiba don ha ki jaka iew ne ha ki madan shnong ki khot ki maw shongkai ne ki mawshongthait .kka mawshongthait ki  bah eh eh ka don ha laitlyngkot (ha iew shyllong ) , ki anam ia ka kum ka maw ramhali bad ka maw kyrhong . ka jingheh jong ka ka;long kumba khatphra pruh shiteng la phra pruh shiteng eiei.ki ong hajan sutnga , ki don kimaw shongthait kiba don haduh laiphew tylli ki maw shynrang .
               Ka dur jong ki maw kynthei ki long kiba pyllun ne sawdong bad ka heh lyngkdain .ka lynter jong ki mawkynthei ka lah ban long lyngkottang ar pruh ne ka lah ban jrong haduh khatkhyndai pruh , bad ka pyngkiang jong ki ruh ka lah ban don tang kshi khup ne haduh arpruh .
              Ia ka niam ka rukom ba ki ju pyndep ha ka por ba kit hep mawniam ki jut hep halor ki mawkynthei .ha ka por ba ki khun kha ki pynnoh iaki jingpynkham pynsoh ha ka meikha , ha ka thep mawbah , ki ju lei tai ha ki mawkynthei . ka meikha ruh ka shong  shongkun halor ki mawkynthei.
KA JING RING IA KI MAWBYNNA
         Ia ki mawbynna bunsien ki hap ring ha shaduh jngai jngai sha ba kham ipoh jied maw ban stah :la da ki dei kiba kham rit ki ju ring dang da ki thri siej, ne tang da ki jyrmi ne ki jyntang . hynrei lada dei ki bah eh kid a shna dda ki rynsan siej ne dieng ka ba don ne ka bym don ka shalyntem ki khot ka  `po ` , bad kisa ring. Ha ka por ba kiring u don u wei u briew uba shong kynjeng halor u maw bad  u phawar artad artad ;kiwei pat ki kynhoi shong shit man ba u dep phawar .
      Hynrei sa kiwei ki mawbynna kiba la thung, la ring ri dang da uwei u radbah kum u mawniam ha nartiang. La ong ba u mar phalyngki u la rah hi ia uta u maw naduh raliang .uta u mawbynna ha nartiang udei uba jrong tam ha ri khasi  jaintia. U jrong haduh arphew hynniew phut bad rben haduh arphut shiteng .
KA JINGPYNNEH IA KI MAWBYNNA
katba ka niam khasi ka dang ieng rasong bad kat ba ki khasi ki dang im para khasi , ki mawbynna kin eh bad satah kylleng ki lynti , kisurokki  ieng ha ki jaka iew jaka hat ha ki lum bad ha ki them .haba ki briew ki leit ki wan ki tip lypa ba don ki kor bad ki mawshongthhait kat shaba ki dei iaid .ka kit ka bah ruh ka aram ,ba ki don kita ki mawpynjahthait.
    Ynda la wan kiew u pharewng , bad ynda la wan shong khleh sa ki wei ki jaitbynriew , kiba bat la ka jong ka niiam bad kiba bud la ka jong ka kulshor , ka niam khasi ka sdang tlot.ryngkat bad kane ka jingkylla , la mih shuh shuh sa kawei de ka jingdonkam .ki shnong kila sdang bunbriew,bad kumta suki suki , ba weng ia ka jingkhapngiah , ladei ban pynheh ia ka shnong .ka shnong kaba shah ktah nyngkong kadei ka shyllong , khamtam lei lei haba la pynlong ia ka ka nogbah jong ka assam ha u snem 1874.
          Naduh ki terei ki snem , khlem don ba poi pyrkhat , la shem ba ki briew ki la jynrat , ki la pynkyllon , ki la phut ne ki kyndat ia ki mawbynna ba don harud shnong bad ha rud surok . ka sorkar ka lasdang ban kyndit bynriew  bad ka sa mana i ki briew ban mnym pynjulor shuh ia ki mawbynna bad ia ki mawniam . katba dang poi ka jingshemphang u paidbah lawan poi sa ka jing khynnnuih u jamai bah jong u snem 1897. Bun na ki mawbynna ki la shu kdiah bad khein ei , khlem ba don shuh ki bas alia bad niewkor ban khyllie biang ia ki.
              Sha thain sohra lei , imat u syiem bad ski myntri ki ia pynbeit ban pyn kynriah tang i aki mawsan mawbah bad ki kpepbah , hyynrei ia kiwei ki shah ban pynduh noh , haba ym donkam shuh kum ia ki maw shyieng ne mawumkoi.
              Ka jingkylla niam kristan de jong ki ba bun naduh ka spah snem  ba khatkhyndai ka la nang pylluin shuh shuh  i ka mynsiem ieid kolshor . ki mawbyna ki sha nguid sha klun suki suki ban ai jaka ia ki briew ban thaw iing ne jaka sorkar . mynta ngi donbok ba dang don ki maw ki ba dang ieng . ka dei ka deiti jong ngi ban pynsah ban sumar ia  ki maw bala aiti ki pa tymmen ki mei tymmen .
             Mynta ban khmih lynti nong tei bad nongthung mawbynna , la long long kum ka jingphohsniew , ka juk kam kwah shuh ban tei nam i ki longshuwa da ki maw lynti ba la shu shniah ,ki la nang ban tei iaki mot kii ba kham plih bad ki ladon bad da kiwei kii lad ban pynsahnam pynsahkyrteng ia ki long kmie longkpa.,da ki kot ki dur bad kiwei kiwei . ki maw kin shu sah sakhi ia ka  juk ba la dep , ban ym lah phai shuh , ne kin long ki dieng thew ia ki jingroi jong ki briew jong ka juk ba myshuwa .
            Haba peit mynta ia ka jingthrang jong ki longdien ban shim iaka dur mawbynna ha kino kino ki kam  jaidbynriew kum ka shab-seng ngi lah ban ong ba ki mawbynna kin neh bad kin sah kum ka dak ka shin jong ki khasi ryngkat bad ki khnam  ka ryntieh.
              Ha kawei ka rukom ka bha  ba ymdon kyteng ba lathoh ha ki mawbynna , namar ki kylla long ki mawnam jong baroh ki riew hyndai , ym tang ki mawnam jong kawei ka ar ka kur, ne tang u maw nam jong uwei ne kawei ka briew . ka ktien ba ki mawbynna ka kren ha ki longdien, ka long ka ktien sneng tien kraw , ba ngi dei ki khun ki ksiew ka jaitbynriew  bakhraw.



Comments

Popular Posts